Matsue, (nie)odkryte herbaciane miasto

Kiedy pada hasło "japońska zielona herbata", na myśl przychodzą herbaciane pola Shizuoki i aromaty z Uji. Ostatnimi czasy także Wazuka, moje zielone miejsce na ziemi, staje się coraz bardziej znana. A Matsue i prefektura Shimane? Czy ktoś o nich słyszał? Matsue to przecież jedno z najważniejszych miejsc na mapie kultury herbaty w Japonii. Podobno konsumpcja herbaty jest tutaj na poziomie pięciokrotnie wyższym niż średnia krajowa. Ale odwiedzających tę część Japonii brak. Jest to odczuwalne do tego stopnia, że w samym Matsue niemal wszędzie po okazaniu zagranicznego paszportu dostaniecie nawet 50% zniżkę. To jeden ze sposobów, aby przyciągnąć ludzi i zachęcić ich do odkrywania tego cudownego, jak się okazało, miasta.

Matsue jest przepięknie położone nad jeziorem Shinji 

Przyznam, że moja wiedza na temat tego regionu Japonii była bardzo mała, zanim nie postanowiłam wybrać się tam w zeszłym roku. Podróż z wyspy Naoshima zajęła nam dobrych kilka godzin i do Matsue dotarliśmy już po zmroku. Przed nami były jednak dwa dni, z których jeden poświęciliśmy wyłącznie na eksplorowanie miasta herbacianym szlakiem. Trafiliśmy do Matsue w czasie obchodów dwusetnej rocznicy śmieci lorda Matsudaira Harusato (bardziej znany jako mistrz ceremonii herbacianej Fumai), który zapoczątkował nową drogę herbaty zwaną Fumai-ryū (不昧流). Wszędzie w mieście natykaliśmy się na informacje z tym związane w postaci plakatów, ogłoszeń, a nawet chusteczek higienicznych z reklamą różnych wydarzeń. Więcej informacji tutaj.

Dzień chcieliśmy rozpocząć od czarki zielonej herbaty, dlatego z samego rana wybraliśmy się do Meimei-an (明々庵), herbacianego domku z II połowy XVIII wieku. To w tym miejscu lord Fumai celebrował picie zielonej herbaty i zapraszał na ceremonie herbaciane. Meimei-an mieści się niedaleko zamku, w urokliwym miejscu na wzgórzu Akayama, na które prowadzą ukryte w zaroślach  schody. 

Meimei-an można podziwiać tylko z zewnątrz, jednak konstrukcja budynku pozwala nam zajrzeć do środka. Proste wnętrza wyłożone tatami uosabiają spokój i skupienie towarzyszące ceremoniom herbacianym. Meimei-an otacza skromna, ale bardzo zadbana, przestrzeń z zagrabionym piaskiem, kamieniami i roślinami. 

Aby wejść na teren Meimei-an, należy kupić bilet w budynku obok, Akayama Sado Kaikan, gdzie również mamy możliwość napicia się herbaty przygotowanej w taki sam sposób, jak robił to lord Fumai. Mimo że było jeszcze za wcześnie, pozwolono nam wejść i przygotowano dla nas czarkę matcha oraz tradycyjne słodycze, z których również słynie Matsue.

Starsza pani, która podawała nam herbatę, wprowadziła nas w świat japońskich wagashi oraz herbaty z Matsue. Niestety, nasze zrozumienie było nikłe z powodu słabej znajomości języka - z naszej strony japońskiego, z pani strony zupełnego braku znajomości angielskiego. Na czas konsumpcji zostaliśmy w pokoju herbacianym zupełnie sami, aby w spokoju delektować się herbatą i podziwiać Meimei-an. Matcha à la Fumai nie będzie należała do moich ulubionych, była dosyć cierpka w smaku, ale dzięki temu słodycze wydały nam się jeszcze słodsze. Z niechęcią opuściliśmy to miejsce... 

Ale tuż za rogiem, chciałoby się napisać, bo nie jest to do końca prawda, nadarzyła się kolejna okazja na czarkę matcha. I to w nie byle jakim miejscu! 

Zupełnie przypadkiem trafiliśmy bowiem do sklepu z herbatą jednej z najznamienitszych rodzin w Japonii, państwa Nakamura, których przodek założył firmę Nakamura Chaho w 1884 roku, wynalazł elektryczny młynek do mielenia liści na herbatę matcha i od tamtej pory rodzina zajmuje się właśnie tym. Przed sklepem zauważyliśmy informację, której nie można było pominąć: "You can drink matcha free of charge"! 

W środku zostaliśmy powitani od progu i poczęstowani czarką matcha własnego wyrobu. Gawędziliśmy o zielonej herbacie i naszym pobycie w Japonii, a właściciele ogromnie ucieszeni naszym uwielbieniem dla matcha, postanowili odkryć przed nami tajemnice sklepu. Bo okazało się, że to nie taki zwykły sklep.

Zostaliśmy zaproszeni na zaplecze, które stanowiło mały dziedziniec z drzewkami i... pawilonem herbacianym! Okazało się, że regularnie odbywają się tutaj ceremonie herbaciane oraz warsztaty. I nie był to koniec niespodzianek. Zostaliśmy poprowadzeni jeszcze dalej w głąb zabudowań do części sklepu, która nie była otwarta dla wszystkich. Szybko zorientowaliśmy się dlaczego. Całe pomieszczenie było wypełnione utensyliami do ceremonii herbacianej - w tym czarkami za pół miliona jenów. Niesamowite i stresujące doświadczenie być tak blisko takich dzieł sztuki. Z lekkim smutkiem opuściliśmy to miejsce, oczywiście, zaopatrzywszy się w opakowanie matcha Nakamura Chaho. 

Już bardzo "namatchowani" spacerowaliśmy po mieście i gdyby tylko chcieć, kolejne okazje na czarkę herbaty pojawiały się co chwilę. Już prawie wsiadaliśmy na łódź, aby przepłynąć się zamkową fosą, oczywiście, z czarką matcha w dłoni. Postanowiliśmy jednak zrezygnować i spróbować dotrzeć jeszcze na koniec dnia na wystawę w Muzeum Sztuki Shimane poświęconą ceremonii herbacianej. Udało nam się zobaczyć misternie wykonane utensylia i kaligrafie - kupiliśmy nawet katalog z wystawy, mimo że wydany został tylko po japońsku, bo zawierał zdjęcia wszystkich przedstawionych na wystawie przedmiotów. 

W muzealnym sklepie mnóstwo było kuszących przedmiotów i książek. Odkryłam tam między innymi markę Matsue Chatte, która produkuje pędzle chasen z tworzywa sztucznego. Nie jestem do końca przekonana do tego pomysłu i traktuję go raczej jako ciekawostkę, ale także przykład tego, jak stare łączy się z nowym. I trzeba przyznać, że ich zestawy do matcha latte są bardzo kawaii. :)

Jeśli będziecie kiedyś mieli możliwość odwiedzić Matsue, to nie wahajcie się ani chwili. Warto tam wpaść chociażby tylko na czarkę zielonej herbaty. A może nawet zostać na dłużej...

Dziewczyna z konbini, czyli życie nie ma instrukcji obsługi

Każde konbini* jest małym światem samym w sobie. Pracującym bez ustanku. Światem, który nigdy nie zasypia, nie zwalnia, rozbrzmiewa muzyką i wabi kolorami. Będąc w Japonii chyba nie ma szans, żeby chociaż raz nie wejść do tego świata. Ja bywam tam dosyć często. I zawsze jestem pod wrażeniem przede wszystkim obsługi - kupowałam w konbini dziesiątki, jeśli nie setki razy, i nigdy, ale to NIGDY, nie zdarzyło mi się, aby ktoś był nieuprzejmy, pomylił się albo nie chciał pomóc. 

"Ciekawie było patrzeć, jak różni ludzie - studenci, chłopak grający w zespole, mężczyźni bez stałego zatrudnienia, gospodynie domowe, licealiści ze szkół wieczorowych - są przekształcani w jednakowe stworzenia zwane ekspedientami."

Konbini są w Japonii tysiące. Najpopularniejsze sieci to Lawson, 7Eleven czy Family Mart. Są niemal na każdym rogu, a klientów nie brakuje. Mimo to konkurencja nie śpi i konbini również muszą zaskakiwać swoich klientów - czymś więcej niż promocjami i loteriami przy kasie. Ostatnio gdzieś czytałam, że sklepy sieci Lawson wprowadzają nawet sprzedaż książek. W takim oto mikro świecie akcję swojej książki Dziewczyna z konbini umieściła Sayaka Murata.

Z pozoru nasza główna bohaterka Keiko Furukura jest zwykłą japońską dziewczyną/kobietą pracującą w konbini. Oddaną swojej pracy i zawsze chętnie służącą pomocą. A jednak w oczach ludzi wokół wydaje się być nieco dziwną i nieprzystosowaną. Bo kto w wieku 36 lat nadal pracuje dorywczo? Nie ma męża, chłopaka, dzieci? Dla Keiko to stan naturalny, w którym jest jej dobrze, ale dla poukładanego społeczeństwa wychodzi poza normę, wystaje, jak gwóźdź, który należy wbić (przysłowie japońskie). Dlatego Keiko udaje. Udaje bycie normalną - w rozumieniu ogółu. Naśladuje gesty, ton głosu odpowiednie do danych sytuacji. Przeistacza się jak kameleon, by się dostosować. Dla świętego spokoju.

"Krótko po rozpoczęciu pracy w sklepie odkryłam, że ludzie są szczęśliwi, kiedy ktoś złości się z tego samego powodu, co oni. Wystarczyło wyczuć, kiedy ktoś narzeka [...] rodziła się wtedy dziwna solidarność, a inni cieszyli się z mojej złości. [...] Świetnie mi wyszło bycie człowiekiem."

Presja społeczna, aby się dostosować i żyć, jak wszyscy, jest ogromna. A wyznacznikiem normalności zdaje się być jedynie kariera oraz posiadanie partnera (i dzieci). Keiko jest tolerowanym, ale jednak dziwadłem, i niejednokrotnie musi uciekać się do kłamstwa, aby przetrwać nagonkę znajomych, rodziny, a nawet obcych sobie ludzi. Ukojenie zdaje się znajdować jedynie w dobrze sobie znanym świecie konbini.

"Zwykle o tej porze wzięłabym się za przygotowywania do następnego dnia pracy - zjadłabym karmę i poszła spać. Moje ciało należało do konbini także wtedy, gdy nie pracowałam. Teraz nie wiedziałam, co ze sobą zrobić."

Kiedy Keiko przestaje pracować w konbini, nie potrafi się odnaleźć w nowej sytuacji. Zastanawia się, czy znajdzie się dla niej miejsce, gdzie indziej. Bezustannie wraca myślami do swoich codziennych obowiązków w konbini, śni o tym miejscu, to swoista symbioza. Wydaje się, że rzeczywistość poza konbini nie ma dla niej większego znaczenia. Zmieniła swoją sytuację, aby być normalniejszą w oczach społeczeństwa, ale nie dla siebie. Słuszność tej decyzji zdają się potwierdzać wszyscy naokoło - gratulują pójścia krok na przód i trzymają kciuki. Jednak Keiko nie czuje się w nowej roli dobrze.

W swoim rozumieniu i dosłownym odbieraniu świata Keiko jest "zwierzęciem konbini" i to w tym środowisku czuje się naturalnie, bezpiecznie i pewnie. Nic dziwnego, ze jej historia zatacza małe koło i Keiko zdaje sobie sprawę, że poza konbini nie istnieje. To świat który zna i który rządzi się regułami dla niej jasnymi i akceptowanymi także przez innych. Słyszę głos konbini, mówi w pewnym momencie Keiko.

Dziewczyna z konbini porusza takie tematy jak społeczna alienacja i nieprzystosowanie. Zadaje pytanie o bycie sobą i bycie wiernym sobie wbrew presji i oczekiwań społecznych. I moim zdaniem ma wymiar uniwersalny - niekoniecznie odnosi się jedynie do społeczeństwa japońskiego. Chociaż na jego tle faktycznie taka postawa wyraźniej może kontrastować. 

Ta niepozorna objętościowo książka ma w sobie olbrzymi ładunek treści i emocji, a podążanie za głosem bohaterki jest fascynujące. Nie pozostaje mi nic innego, jak zachęcić Was do sięgnięcia po Dziewczynę z konbini. Nie będziecie żałować.

Irasshaimase!
 

Autorka książki w jednym z japońskich konbini (zdjęcie stąd.)

*Konbini (z ang. convenience stores) to całodobowe sklepy oferujące szeroki asortyment - kupimy tu nie tylko kawę na wynos, onigiri czy bento boxy, ale mnóstwo innych artykułów spożywczych, napoi, sezonowe produkty, artykuły pierwszej potrzeby, słodycze i alkohol oraz wiele, wiele innych. W niektórych konbini nadamy również paczkę, wyślemy swój bagaż do hotelu i kupimy bilety na różne wydarzenia. Nie wspominając nawet o bankomatach, które najpewniej znajdziecie właśnie tam, możliwości wydruku zdjęć czy skopiowania dokumentów. W konbini zwykle działa również wi-fi i jest toaleta. Ceny są niskie, obsługa na najwyższym poziomie, a ponadto wiele rzeczy, które kupujemy, możemy od razu podgrzać i zabrać ze sobą lub skonsumować na miejscu.

(Cyt. za Sayaka Murata, Dziewczyna z konbini, Kraków 2019, s.18.)
(Cyt. za Sayaka Murata, Dziewczyna z konbini, Kraków 2019, s.31.) 
(Cyt. za Sayaka Murata, Dziewczyna z konbini, Kraków 2019, s.127.)